Discriminatietoets helpt overheid discriminatie in publieke dienstverlening te bestrijden
Discriminatie in de dienstverlening van de overheid is een structureel probleem. De Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme heeft daarom de Discriminatietoets Publieke Dienstverlening ontwikkeld: een instrument waarmee overheidsorganisaties zelf proactief risico’s op discriminatie in hun dienstverlening kunnen opsporen en aanpakken. Afgelopen jaar heeft de staatscommissie de toets samen met de gemeente Arnhem, de Douane en Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) in de praktijk toegepast. De voortgangsrapportage ‘Ervaringen en lessen om discriminatie in publieke dienstverlening te voorkomen en te bestrijden’ laat zien hoe discriminatie effectief kan worden aangepakt. De staatscommissie overhandigt de rapportage donderdag 13 februari aan de minister-president en de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
Tijdens de proef met de Discriminatietoets deden de gemeente Arnhem, de Douane en DUO proactief onderzoek naar risico’s op discriminatie in hun dienstverlening. De gemeente Arnhem nam hun adresonderzoek onder de loep, de Douane analyseerde de wijze waarop zij passagiers op luchthaven Schiphol controleren, en DUO onderzocht het proces waarbij zij betalingsregelingen aanbieden aan mensen met problematische studieschulden. Door hun deelname hebben de organisaties niet alleen bijgedragen aan de verdere ontwikkeling van de Discriminatietoets, maar ook aan een structurele aanpak van discriminatie en racisme in de publieke dienstverlening.
Hoge prioriteit
De Discriminatietoets bestaat uit vragen en opdrachten waarmee overheidsorganisaties kritisch zelfonderzoek kunnen doen. Ze kijken bijvoorbeeld naar afwegingen die ambtenaren bij selecties maken en gaan in gesprek met mensen die mogelijk discriminatie hebben ervaren. Uit de proef blijkt dat het betrekken van burgers cruciaal is om de impact en mogelijke knelpunten van publieke dienstverlening goed te begrijpen. Gesprekken met mensen die mogelijk discriminatie hebben ervaren, vormen dan ook een belangrijke pijler van de toets.
“De resultaten worden uiteindelijk vertaald naar een actieplan, waarin organisaties aangeven hoe zij de gevonden risico’s op discriminatie aanpakken. De Discriminatietoets is daarmee geen eenmalige oplossing, maar een instrument voor continue verbetering,” stelt voorzitter van de staatscommissie Joyce Sylvester. “Door discriminatie structureel aan te pakken en periodiek te evalueren, kunnen we werken aan eerlijke en rechtvaardige publieke dienstverlening. Iedereen in Nederland heeft direct of indirect te maken met discriminatie en racisme op alle gronden van artikel 1 van de Grondwet. Het tegengaan ervan in de publieke dienstverlening is daarom van hoge prioriteit omdat ervaren discriminatie enorm ingrijpt op het individuele leven van mensen.”
Vooronderstellingen en aannames
De proef heeft ook zichtbaar gemaakt dat vooronderstellingen van ambtenaren over hoe mensen denken, handelen en wat ze nodig hebben van invloed zijn op besluiten van overheidsorganisaties. Volgens de staatscommissie komen deze vooronderstellingen voort uit diep verankerde werkwijzen, beelden en culturen binnen die organisaties. Daarnaast worden vooronderstellingen en aannames gevoed door maatschappelijke ontwikkelingen, zoals polariserende uitspraken van politici. Discriminatie in de publieke dienstverlening is daarmee dus niet alleen een probleem van individuele ambtenaren, maar juist van de overheid als institutie. Sylvester: “Ambtenaren handelen vanuit de overtuiging dat zij hun werk zo goed mogelijk doen, en dat zij daarom niet kunnen discrimineren. Maar ook goede bedoelingen kunnen leiden tot discriminatie die levens benadeelt en beschadigt, soms vergaand beschadigt.”
Nu de proef is afgerond werkt de Staatscommissie aan de toepassing van de Discriminatietoets op grotere schaal, door alle publieke dienstverleners. “Door deel te nemen aan de Discriminatietoets en zélf onderzoek te doen naar risico’s op discriminatie hebben DUO, gemeente Arnhem en de Douane lef getoond. Hierdoor kan de staatscommissie de toets nu verder ontwikkelen en na de zomer toegankelijk maken voor alle publieke dienstverleners”, aldus Joyce Sylvester. De staatscommissie verkent momenteel ook de mogelijkheden om de toets bruikbaar te maken voor beleidsministeries, en om deze in Caribisch Nederland te introduceren. De vervolgacties lopen op dit moment.