Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme start pilot met instrument om overheidsorganisaties door te lichten op discriminatie
De Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme start, samen met de Douane, de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) en de gemeente Arnhem, een pilot met een instrument waarmee uiteindelijk overheidsorganisaties zichzelf kunnen doorlichten op discriminatie van burgers bij de uitvoering van taken en diensten.
Met dit instrument zetten deze organisaties een stap naar voren en brengen zij zelf in kaart welke risico’s op discriminatie er verbonden zijn aan hun werkwijze en organisatiecultuur. Zo ontdekken zij of er voldoende waarborgen tegen discriminatie aanwezig zijn. Het is de bedoeling dat organisaties vervolgens een concreet actieplan maken om discriminatie aan te pakken en in de toekomst te voorkomen.
De drie grote overheidsorganisaties toetsen het wetenschappelijk onderbouwde doorlichtingsinstrument van de staatscommissie de komende maanden onder begeleiding van deskundigen. Er wordt daarbij een aantal specifieke taken of diensten in de organisatie geselecteerd waar risico op discriminatie is. De werkwijze bij deze taken of diensten wordt uiteengerafeld in externe regelgeving, het intern beleid, de beslisruimte van individuele ambtenaren en de werkprocessen binnen de organisatie. Voor al deze componenten worden aan de hand van themavragen de risico’s op discriminatie onderzocht. Daarnaast wordt een survey onder het personeel uitgezet om de organisatiecultuur te duiden en vervolgens het gesprek aan te gaan welke risico’s op discriminatie heersende waarden binnen de organisatie met zich brengen. Bij de doorlichting worden ook nadrukkelijk het perspectief en de ervaringen van burgers betrokken.
Voorzitter van de Staatscommissie Joyce Sylvester is verheugd dat zij de Douane, DUO en de gemeente Arnhem bereid heeft gevonden om het wetenschappelijk onderbouwd instrument als eerste toe te passen: ‘Met ons instrument maak je zelf een röntgenfoto van je organisatie: hoe zit het bij ons? Waar doen we het goed, waar doen we mensen echt tekort en hoe gaan we ervoor zorgen dat dit ophoudt? We hebben bewust gekozen voor grotere organisaties met een flinke maatschappelijke impact. We hebben in ons onderzoek gezien dat iedereen de kans loopt om met discriminatie te maken kan krijgen, ook door de overheid. Met dit praktische instrument hopen we als Staatscommissie bij te dragen aan het uitbannen van institutionele discriminatie en racisme, waarbij bestaande wet- en regelgeving, processen en beleid van overheidsorganisaties, soms onbewust, leiden tot ongelijke behandeling van mensen met verschillende achtergronden.’
Directeur-Generaal van de Douane Nanette van Schelven legt uit waarom haar dienst graag meewerkt: ‘Wij willen dat iedereen die met ons te maken krijgt, op dezelfde manier wordt behandeld. Tegelijkertijd zijn we er natuurlijk van bewust dat onze medewerkers, hoe goed en integer ze ook willen handelen, net als iedereen op de wereld onbewuste vooroordelen hebben. Goed beleid op papier is niet voldoende, we moeten dit ook toetsen in de uitvoering van onze taken.’
Ook Harmen Harmsma, Directeur-Generaal van DUO, hoopt dat het meedoen aan de pilot gaat bijdragen aan het zoveel mogelijk uitsluiten van indirecte discriminatie binnen zijn organisatie: ‘Wij willen een goede dienstverlener zijn en alle studenten gelijk behandelen. In 2019 hebben we na onderzoek kunnen vaststellen dat DUO niet discrimineert. Maar afgelopen jaar meldden media dat sommige studenten wel vaker gecontroleerd worden dan andere. Dat onderzoeken we nu ook, onder meer met deze pilot.’
Wethouder Inclusie Maurits van de Geijn van de gemeente Arnhem: ‘Wij willen een stad zijn waar iedereen zich veilig en vrij kan voelen, ongeacht je geaardheid, gender, kleur, afkomst of beperking. Dat betekent dat we zelf het goede voorbeeld moeten geven en ons tot het uiterste willen inspannen om zo’n stad te zijn. Daarom doen we mee aan deze pilot. Om ervan te leren en daardoor een betere organisatie te worden, zonder discriminatie. Daar hebben onze inwoners recht op.’
De Staatscommissie doet in opdracht van Tweede Kamer sinds het najaar van 2022 onderzoek naar discriminatie en racisme in Nederland. Op basis van het onderzoek adviseert de Staatscommissie de regering over verbetering van beleid en regelgeving om discriminatie en racisme tegen te gaan. De pilot start nu. Daarna zal het doorlichtingsinstrument toepasbaar worden gemaakt voor alle overheidsorganisaties. Als het aan de Staatscommissie ligt, gaat het instrument op termijn onderdeel uitmaken van een periodieke evaluatie- en verantwoordingscyclus.
Eind vorig jaar bracht de Staatscommissie haar eerste voortgangsrapportage uit. Daaruit kwam naar voren dat discriminatie en racisme een complex en omvangrijk probleem is in Nederland. Discriminatie lijkt historisch en structureel diep in onze samenleving verankerd. Ervaringen met discriminatie zijn geen op zichzelf staande incidenten, maar vinden structureel plaats en kan zich gedurende iemands leven opstapelen, soms zelfs van generatie op generatie. Artikel 1 van de Nederlandse Grondwet verbiedt discriminatie op welke grond dan ook.